ZESPÓŁ SZKÓŁ

TĘTNIĄCA ŻYCIEM KLASA SZKOLNA czyli jak tworzyć udany zespól klasowy.

Klasa szkolna jest jednym z głównych terenów pracy dydaktyczno – wychowawczej nauczycieli. Wynika to ze struktury organizacyjnej szkoły. Wysiłek nauczyciela włożony w pracę z klasą, nie zawsze uwieńczony jest oczekiwanymi wynikami. Przyczyna niepowodzeń tkwi w tym, że traktuje się klasę jako zbiór poszczególnych uczniów, a nie jako grupę społeczną.

Zgrana grupa społeczna, to grupa wspomagająca się. Nauczyciel powinien wiedzieć jaka powinna być zgrana klasa , bo taki zespół

-  ułatwia współpracę

-  umożliwia wspomaganie osób, nie tylko najsłabszych, ale każdego, kto w danym momencie pracuje mniej wydajnie

-  kompensuje indywidualne słabości jednych uczniów, mocnymi stronami innych

-  wyzwala aktywność wszystkich

-  zwielokrotnia pozytywny wpływ grupy jako całości na poszczególnych uczniów.

-  zwiększa efektywność uczenia się i nauczania.

O ile członkowie zwykłej grupy wiedzą, że są razem wyłącznie dla celów formalnych, o tyle w zgranej grupie cele są wspólne i rzeczywiście ważne dla klasy jako całości. W zwykłej grupie uczniowie pracują raczej indywidualnie i często przeciwko sobie. W grupie zgranej  współpracują i wspomagają się nawzajem w trudnych momentach. W grupie koncentrują się na własnych egocentrycznych celach, podczas gdy w grupie zgranej koordynują cele osobiste z celami zespołu. W zwykłej grupie nigdy nie pyta się o sugestie, mówi się członkom takiej grupy co mają robić. W grupie zgranej od członków zespołu wychodzą propozycje niektórych tematów i metod pracy. W zwykłej grupie króluje podejrzliwość, nie ufa się innym, bo brak tu zrozumienia motywów działania poszczególnych osób, z nauczycielami włącznie. Wyrażanie opinii i sprzeciw są źle widziane.

W zgranej grupie panuje klimat zaufania i zachęty do otwartego wyrażania własnego zdania (nawet wysoce kontrowersyjnego), pomysłów, opinii i uczuć. W zwykłej grupie uczniowie rzadko o coś pytają, są ostrożni w tym , co mówią. Zgrana grupa zachęca do stawiania pytań, wszyscy komunikują się tam otwarcie i uczciwie. Wszyscy są zachęcani do rozwoju indywidualnego, do rozwoju własnych zdolności. Wszyscy tam pracują samodzielnie, niezależnie, ale otrzymują też wsparcie i pomoc w przezwyciężaniu trudności.

W zwykłej grupie członkowie rzadko uczestniczą w podejmowaniu decyzji dotyczących ich życia szkolnego i nauki. Grupa taka nie potrafi rozwiązać swoich konfliktów, musi interweniować dorosły rozjemca. W tej grupie konflikty uważane są za nieszczęście. W grupie zgranej konflikty rozwiązywane są na bieżąco, szybko i skutecznie oraz są uważane za normalny warunek rozwoju osobowości, a także umiejętności społecznych.

Aby zbudować udaną klasę szkolną trzeba znać zjawiska i procesy grupowe mające miejsce w każdej klasie, czyli trzeba poznać jej dynamikę grupową.

Dynamika grupowa to te siły, które przyczyniają się do jej rozwoju. Powstają one w wyniku wzajemnych oddziaływań pomiędzy poszczególnymi uczniami, uczniami a klasą oraz pomiędzy uczniami, klasą i nauczycielem.

Dynamika grupowa klasa dotyczy:

a)         norm grupowych

b)         struktury społecznej grupy

c)         przywództwa

d)         atmosfery

e)         spoistości

W klasie szkolnej  obowiązują normy postępowania zawarte w regulaminach szkolnych. Nie te jednak są najważniejsze. Ważną rolę odgrywają zasady, które powstały w wyniku wspólnej wymiany myśli, wspólnych doświadczeń i przeżyć, a zwłaszcza wspólnego wykonywania zadań, w tym też rozwiązywania różnego rodzaju problemów. Ukształtowane odpowiednio normy grupowe w klasie szkolnej wywierają niewątpliwy wpływ na zachowania uczniów i ich rozwój. Przyjęte normy służą:

·            wyraźnemu określeniu, co jest dopuszczalne, a co nie

·            ochronie praw poszczególnych osób

·            rozwojowi poczucia wspólnoty klasowej

·            integracji klasy

·            nauce demokratycznego stylu życia w grupie.

Autorami norm powinni być wszyscy uczniowie, wychowawca i rodzice, jeśli uda się włączyć ich do współpracy. Warto zwrócić uwagę na to, że uczniowie potrzebują czasu na przystosowanie się do norm . Jest to zwykle bardzo długi proces. Utworzenie kodeksu klasowego jest tylko punktem wyjścia do tego, by normy odgrywały istotne znaczenie w życiu klasy. Wychowawca powinien zaplanować odpowiednie procedury, które pomogą uczniom pamiętać o normach, nauczyć się ich akceptowania i przestrzegania.

Do takich procedur należą:

·           regularne spotkania wszystkich uczniów i wychowawcy, dotyczące bieżących spraw klasy

·           samoocena uczniów dotycząca tego zagadnienia (np. w ankietach)

·           opracowany system nagród i kar za nieprzestrzeganie przyjętych norm

·           zajęcia wychowawcze prowadzone metodami aktywnymi (np. na temat przemocy, agresji, uzależnień).

Obserwując klasę łatwo zauważyć istniejące w niej zróżnicowanie ze względu na pozycje społeczne jakie zajmują poszczególni uczniowie. Poprzez pozycję społeczną rozumiemy  miejsce ucznia w klasie i rolę jaką odgrywa w klasie. Odpowiednio dobrane ćwiczenia i techniki sprawdzające mogą ułatwić nauczycielowi  rozpoznanie struktury grupy i pozycji poszczególnych uczniów w niej. Niebezpieczny jest układ, gdy grupa zbuduje strukturę formalną i drugą swoją strukturę nieformalną.

Ta pierwsza wynika z ogólnie przyjętych norm, a druga powstaje żywiołowo i jest rezultatem spontanicznych oddziaływać uczniów. Rolą wychowawcy jest wtedy rozpoznać obie struktury i tak kierować zespołem, by zniknęła sprzeczność między nimi.

Rola lidera klasy przypada zwykle uczniom, którzy są w stanie skutecznie odpowiadać na odczuwane przez klasę problemy. Faktyczny przywódca klasy jest zawsze częścią nieformalnej jej struktury.

W klasie może istnieć kilku liderów jednocześnie. Każdy z nich zajmuje wtedy inną pozycję i inną spełnia rolę. Przywódcami klasy mogą być też nauczyciele. Autentycznym przywódcą klasy będzie ten nauczyciel, który wypełnia podstawowe funkcje:

·                    planowanie,

·                    organizowanie,

·                    kontrolowanie działalności oraz coraz lepsze poznawanie potrzeb i zainteresowań uczniów, ich uzdolnień, cech osobowości, sytuacji rodzinnej,

·                    łagodzenie i rozwiązywanie konfliktów oraz stwarzane klimatu wzajemnej życzliwości i serdeczności.

Różne ćwiczenia i ankiety powinny pomóc nauczycielowi rozpoznać przywództwo w klasie, uzdolnienia i umiejętności społeczne uczniów. Wszystko to pozwoli pełniej pomagać wychowankom w ich rozwoju.

Atmosfera klasy szkolnej jest wynikiem istniejących w klasie stosunków społecznych. Ważny wpływ na nią mają też czynniki psychologiczne. Ważne jest, by w klasie panowała atmosfera demokratyczna. Stanowi ona wyraz troski nauczyciela o dobro poszczególnych uczniów i całej klasy, ze szczególnym uwzględnieniem ich własnej możliwości i pragnień.

W atmosferze demokratycznej wychowawca:

-                     dąży do tego, aby zespół sam przeprowadził podział czynności i funkcji oraz ustalił sposób działania,

-                     uczestniczy w tym podziale, biorąc na siebie określone działania i funkcje,

-                     stara się włączyć zespół do oceny własnej pracy i osiągnięć, nie narzuca własnej oceny dotyczącej zespołu, nie stosuje nacisku na zespół, swoją ocenę wypowiada po wypowiedziach innych.

Spoistość klasy szkolnej jest cechą nadrzędną w stosunku do pozostałych cech dynamiki grupowej. Pozostaje ona w ścisłym związku z wszystkimi zjawiskami i procesami grupowymi klasy.

Spoistość grupy to:

·                    atrakcyjność grupy dla jej członków,

·                    gotowość dążeń członków grupy do osiągnięcia wspólnych celów,

·                    koordynacja podjętego przez grupę wspólnego problemu.

Wskaźnikami spoistości grupy są:

·                    serdeczność i życzliwość w stosunku do kolegów w klasie,

·                    stawanie w obronie kolegów lub całej klasy, gdy znajduje się ona w sytuacji zagrożenia,

·                    wspólne ustalanie planów działań i ich wspólna realizacja,

·                    opowiadanie się za tymi samymi normami postępowania.

Można wskazać czynniki zwiększające spoistość klasy. Są to:

·                     zaspokajanie takich potrzeb jak potrzeba uznania, bezpieczeństwa i akceptacji,

·                     stosunki między uczniami oparte na współdziałaniu i współpracy,

·                     odczuwanie przez uczniów zagrożenia ze strony nauczyciela,

·                     wspólny język grupy,

·                     jednolity sposób myślenia w grupie,

·                     wspólne problemy rozwiązywane w grupie,

·                     sposoby porozumiewania się,

·                     częste kontakty towarzyskie.

W kształtowaniu klasy jako udanej grupy warto określić stan docelowy – hipotetyczną klasę idealną. Najlepsze zespoły klasowe to takie, które wyróżniają się tzw. kompetencjami emocjonalnymi. Należą do nich:

·                    empatia,

·                    umiejętność współpracy i jednoczenia wysiłków,

·                    otwarte porozumiewanie się, ustanowienie jasnych norm i oczekiwań oraz umiejętność szczerych rozmów z członkami grupy nie stosującymi się do norm,

·                    dążenie do doskonalenia się, znajdujące wyraz w przykładaniu wagi do wzajemnych opinii członków zespołu o swych osiągnięciach,

·                    dążenie do uczenia się sposobów lepszej pracy,

·                    samoświadomość w ocenie silnych i słabych stron własnych i zespołu,

·                    inicjatywa i aktywne podejście do rozwiązywania problemów,

·                    wiara w siebie, przejawiająca się jako wiara w zespół,

·                    elastyczne podejście do zbiorowych zadań,

·                    tworzenie więzi z innymi zespołami,

·                    wspieranie słabszych,

·                    presja w stosunku do uczniów podejmujących role destrukcyjne w kierunku zmiany ich postaw.

Rola nauczyciela w kształtowaniu takich cech grupy jest niepodważalna. Nauczyciel musi znać podstawowe sposoby i techniki, stosować gry i ankiety oraz różnego rodzaju eksperymenty pozwalające doskonale kierować rozwojem grupy.

Podstawowe wskazówki dla takiego nauczyciela to ( wg Hanny Hamer):

·                    jeżeli niektórzy uczniowie demonstrują własną wyższość, chcą dominować i zyskiwać specjalne prawa- można odwołać się do zasady równości,

·                    jeden mówi przez drugiego i wzajemnie sobie przerywają – można zaproponować, że wypowiada się raz na trzy minuty tylko jedno zdanie,

·                    tworzą się podgrupy, zajmujące się czymś innym – można zapytać, czy jest coś, co chcieliby robić w konkretnym zadaniu lub zaproponować im role obserwatorów,

·                są tacy, którzy ignorują zadanie grupowe, izolują się, wycofują – można np. próbować podzielić konkretne role, wymagające stopniowego włączania się do pracy (zachęcająco),

·                    grupa demonstruje bierność lub niechęć do wykonania zadania – należy upewnić się czy jego cel jest jasny i postrzegany jako sensowny, jeżeli nie – warto wprowadzić poprawki lub zrezygnować.

W takim przypadku można posłużyć się anonimowymi zdaniami na osobnych kartkach np.:

 „ Dzisiaj czuję się...”,

 „ W grupie zwykle odgrywam rolę...”,

 „ Nie podoba mi się, że...”,

 „Chciałbym, żeby...”,

 „ Siedzę tu, bo...”,

 „ Złości mnie, gdy...”,

 „ Mam nadzieję, że ...”itp..

·                    są osoby, które uporczywie koncentrują uwagę grupy na sobie – można im mówić o tym wprost, zaczynając zawsze zdanie od „ ja” np. czuję się z tym niedobrze, przeszkadza mi to ponieważ...”, nigdy zaś od „Ty”. Zaczynając zdanie od „Ty” nieskutecznie wychowujemy „ na siłę”. Z uczniami przeszkadzającymi w ten sposób, wskazane jest rozmawianie w cztery oczy,

·                    mamy do czynienia z przejawami złego wychowania – można przypominać o podstawowych normach przyjętych w klasie,

·                    zdarzają się wybuchy niekontrolowanej agresji – należy wspólnie podjąć wysiłek wykrycia ich przyczyn. Warto propagować zasadę „ policz do dziesięciu zanim zaczniesz ...”.

 Można przeprowadzić w grupie przykłady ćwiczeń rozładowujących napięcie i łagodzących odczuwanie stresu.

·                    Praca w grupie jest blokowana ( wspólne ustalenia nie są przestrzegane, występuje obrażanie się, forsowanie na siłę swojego zdania)- można zorganizować rundkę wypowiedzi pozostałych członków grupy na ten temat schematu: co widzę, co o tym myślę, jak się z tym czuję itp.

Nauczyciel, który jest otwarty na wiedzę z zakresu psychologii i pedagogiki, który posiada główne kompetencje psychologiczne jak:

·                     pozytywne nastawienie do ludz,i

·                     umiejętność unikania najczęstszych przyczyn zakłóceń w komunikowaniu się ludzi,

·                     umiejętność porozumiewania się z uczniami,

·                     elastyczność,

·                     umiejętność kontrolowania stresu,

będzie autentycznym członkiem doskonale pracującej i osiągającej sukcesy klasy szkolnej. Może też być jej liderem.

Opracowała Anna Błaż

Literatura:

1.            Hanna Hamer – „ Klucz do efektywności nauczania” Wydawnictwo Veda – 1994r.

2.            Mieczysław Łobocki – „ Wychowanie w klasie szkolnej” WSiP

3.            Thomas Gordon – „ Wychowanie bez porażek w szkole” PAX Warszawa 1997r

4.            Poradnik wychowawcy – RAABE Warszawa 2000