Ewa Madej
PROGRAM PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM
RUDNIK NAD SANEM
2001
SPIS TREŚCI
- Wstęp
- Pojęcie i cechy charakteru ucznia zdolnego
- Charakterystyka programu
- ICele główne i pośrednie programu
- Treści nauczania
- Metody pracy z uczniem zdolnym
- Przewidywane osiągnięcia uczniów
- Uwagi o realizacji programu
- Kontrola i ocena osiągnięć uczniów zdolnych
Bibliografia
I. WSTĘP
1. POJĘCIE I CECHY CHARAKTERU UCZNIA ZDOLNEGO
Szkoła współczesna (nie tylko polska) nastawiona jest na kształcenie powszechne, pracuje z uczniem przeciętnym, boryka się ze słabym i nie widzi uczniów zdolnych. Ci ostatni znudzeni nie rozwijają się na miarę swych możliwości, nie czynią odpowiednich postępów, zniechęcają się, nie lubią szkoły, czasem sprawiają problemy wychowawcze. Dlatego też należy większą uwagę niż dotychczas skupić na uczniach zdolnych.
Liczni pedagodzy i psycholodzy łączą zdolności ogólne ucznia z inteligencją. E. Gondzik charakteryzował ucznia zdolnego w sposób następujący: "Uczeń zdolny (...) wyróżnia się wysokim poziomem sprawności intelektualnej, specjalnymi zdolnościami i łatwością uczenia się, a także możliwościami osiągnięć twórczych, szerokimi zainteresowaniami (...) samodzielnością, twórczą wyobraźnią".
Cechy charakteru ucznia zdolnego:
- wysoki poziom zdolności ogólnych, czyli zdolność do rozumowania abstrakcyjnego, łatwość uczenia się, inicjatywa i oryginalność w pracy intelektualnej,
- wysoki poziom zdolności specjalnych (uzdolnień),
- wysokie osiągnięcia w nauce,
- dyspozycje lub osiągnięcia twórcze,
- silne i szerokie zainteresowania,
- silna motywacja do zajmowania się ucznia dziedziną działalności,
- zdolność do wytężonej pracy, łatwość skupienia się nad danym problemem, duże zróżnicowanie emocjonalne, szybki styl pracy,
- cechy osobowości i wytrwałość w dążeniach, samodzielność, poczucie własnej wartości, skłonność do dominacji.
Pomocne w prawidłowym rozpoznawaniu i wyławianiu uczniów odpowiadających tym kryteriom jest baczne obserwowanie takich cech jak:
§ sprawność językowa (rozumienie szerokiego zakresu słów, łatwe dysponowanie potrzebnymi słowami oraz giętkość i umiejętność dobitnego wyrażania myśli),
§ zdolność skojarzeniowa, umiejętność ogarniania wielu idei i wiązania większej ilości faktów,
§ wyjątkowy zasób energii umysłowej i fizycznej, a nawet poczucie humoru.
2. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Praca z uczniem zdolnym stanowi w wielu wypadkach wyzwanie dla samego nauczyciela, który musi uwzględnić fakt stawiania wyższych wymagań uczniom szczególnie uzdolnionym, ale musi też dostosować się do wysokich wymagań i oczekiwań ze strony tych uczniów. Kluczem do sukcesu w tym zakresie jest oczywiście osobowość nauczyciela, jego wiedza i entuzjazm, ale jego osamotnione działania nie mogą być w pełni efektywne, lecz stanowić muszą fragment zorganizowanych działań szkoły ukierunkowanych na pracę z uczniem zdolnym. O potrzebie podejmowania dodatkowych wysiłków, by uczniowie szczególnie uzdolnieni zostali objęci opieką, muszą być przekonani wszyscy nauczyciele. Stąd niezbędne jest podjęcie szerokich działań wypracowanych przez szkołę, by rozpoznać zdolności uczniów, utwierdzić ich w przekonaniu o posiadaniu określonych predyspozycji i wskazać możliwości rozwoju i odniesienia sukcesu. W celu podniesienia jakości pracy szkoły w zakresie doskonalenia pracy z uczniem zdolnym proponuje się podjęcie zorganizowanych działań w następujących kierunkach:
1. Stworzenie przez szkołę atmosfery dla uczniów zdolnych w celu przekonania ich o konieczności ciągłego rozwoju oraz samodzielnej pracy samokształceniowej.
2. Ścisła współpraca wychowawców i nauczycieli w rozpoznawaniu szczególnych zdolności uczniów, inspirowaniu i mobilizowaniu ich do dalszej pracy.
3. Zorganizowanie w szkole działań wspomagających (np. zadań dodatkowych) w celu rozwijania szczególnych uzdolnień uczniów.
4. Mądre i konsekwentne wdrażanie do udziału w olimpiadach i konkursach w celu konfrontacji wiedzy i umiejętności uczniów z innymi.
5. Wypracowanie systemu nagradzania i promowania każdego, najmniejszego nawet sukcesu uczniów i ich opiekunów.
6. Uwzględnienie w planie rozwoju zawodowego potrzeb nauczycieli w zakresie doskonalenia pracy z uczniem zdolnym.
W procesie uczenia się ucznia zdolnego musi współpracować ze szkołą dom rodzinny. Rodzice powinni opiekować się pracą samokształceniową ucznia, motywować go do pracy,
z pełną życzliwością aprobować jego wysiłek i doceniać postępy.
Psychologowie, pedagodzy uważają, że największe znaczenie w pracy z uczniami zdolnymi ma rozwijanie myślenia twórczego oraz działania oryginalnego.
Wskazówki do stworzenia uczniom warunków do myślenia twórczego:
1. Cenić twórcze myślenie.
2. Zwiększać wrażliwość dzieci.
3. Zachęcać do manipulowania, operowania przedmiotami.
4. Nie narzucać sztywnych schematów.
5. Stwarzać atmosferę twórczą w klasie.
6. "Zabijać uczniom ćwieka".
7. Stwarzać sytuacje wymagające twórczego myślenia.
8. Stwarzać okresy aktywności i spokoju.
9. Udostępniać środki do realizacji pomysłów.
10. Popierać zwyczaj pełnej realizacji pomysłów.
11. Popierać zdobywanie wiedzy w wielu dziedzinach.
12. Kształtować u ucznia wiarę we własne możliwości.
13. Pobudzać aktywność uczniów.
14. Walczyć z nudą i apatią.
15. Urozmaicać proces nauczani.
16. Być wzorem dla uczniów.
II. CELE GŁÓWNE I CELE POŚREDNIE PROGRAMU
1. Cele główne:
- szybszy rozwój uczniów,
- rozwijanie ich zainteresowań, uzdolnień i aspiracji,
- wyposażenie ich w rozległą wiedzę,
- uzyskanie wiedzy o wyższym poziomie trudności - zgodnym z poziomem rozwoju,
- kształcenie działań i postaw twórczych,
- kształtowanie umiejętności operowania strukturami językowymi i leksyką na poziomie myślenia konkretno - wyobrażeniowego i strukturalno - logicznego ze szczególnym uwzględnieniem strategii skojarzeniowej,
- rozwój kompetencji komunikacyjnej i językowej,
- wprowadzenie uczniów w krąg wiedzy kulturoznawczej.
2. Cele pośrednie:
- indywidualizowanie pracy dydaktycznej pod kątem zainteresowań i możliwości uczniów,
- poszerzanie treści programowych i pozaprogramowych,
- inspirowanie uczniów zdolnych do aktywności twórczej i oryginalności myślenia,
- poznanie przez uczniów samego siebie, swoich możliwości i kierowania własnym rozwojem,
- wzbogacenie procesu kształcenia na lekcji,
- tworzenie środowiska wychowawczego stymulującego rozwój uzdolnień i postaw twórczych,
- poznawanie metod i technik uczenia się określonych dziedzin wiedzy, wzbogacanie języka naukowego, rozwiązywanie problemów teoretycznych w tym oryginalnych i skomplikowanych,
- zwiększenie efektywności pracy całej szkoły.
III. TREŚCI NAUCZANIA:
o poznanie znacznej liczby wyrazów oraz związków wyrazowych w obrębie tematyki programu i zbioru kategorii semantyczno - intencjonalnych,
o wzbogacenie wiedzy o kulturze i realiach świata niemieckiego odpowiedni do zainteresowań i potrzeb komunikacyjnych uczniów,
o doskonalenie umiejętności językowych na podstawie wcześniej opanowanych form komunikowania się,
o opanowanie umiejętności komunikowania się np. w dziedzinie turystyki, informacji naukowej, biznesu i krajoznawstwa itp. zgodnie z zainteresowaniami uczących się języka,
o wykazywanie chęci do rozwiązywania dodatkowych zadań w czasie lekcji,
o przygotowanie do różnicowania zadań klasowych, kontrolnych i domowych,
o nabycie przekonania o konieczności rozwiązywania określonych problemów w czasie ferii i na wakacjach,
o nabycie umiejętności rozpoznawania sytuacji problemowych, usuwania problemów, oceniania każdego pomysłów, samodzielne układanie zadań, rebusów, łamigłówek oraz zagadek,
o opanowanie umiejętności opracowania nowego materiału z podręcznika i referowania go kolegom,
o nabycie umiejętności opieki nad uczniem słabszym oraz przewodnictwa w grupach lekcyjnych, a także wdrażanie ucznia do roli asystenta,
o doskonalenie umiejętności recenzowania przeczytanych książek,
o nabycie motywacji uczestnictwa w konkursach zadaniowych i olimpiadach.
IV. METODY PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM:
- metoda komunikacyjna,
- metoda świadomego uczenia się,
- metody aktywne: burza mózgów, drama, dyskusja, praca w grupach, projekt,
- metoda laboratoryjna,
- metoda audiowizualna.
V. PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW
1. Rozumienie tekstu słuchanego.
Uczeń powinien:
- rozumieć tekst oryginalny odbierany bezpośrednio lub poprzez media i wypowiedziany w tempie zbliżonym do normalnego,
- rozumieć informację główną i informacje szczegółowe w wypowiedziach na znany temat,
- w przypadku wypowiedzi zawierających skomplikowane lub nieznane uczniowi słownictwo zrozumieć myśl główną i poradzić sobie z luką informacyjną,
- rozumieć kompleksowe, wielozdaniowe wypowiedzi (polecenia, instrukcje i informacje) mówione w normalnym tempie.
2. Mówienie.
Uczeń powinien:
- umieć prowadzić konwersację polegającą na wymianie informacji i poglądów między uczestnikami,
- umieć prowadzić rozmowę wokół różnych bodźców wizualnych (przedmiotów, ilustracji, obrazów przekazywanych przez media),
- potrafić wyrazić swoje uczucia, preferencje, a także je uzasadnić,
- umieć inicjować i prowadzić rozmowę na tematy związane z wydarzeniami aktualnymi, przeszłymi na podstawie planu wypowiedzi lub punktu,
- jest w stanie wziąć udział w dyskusji dotyczącej tematyki dnia codziennego oraz własnych zainteresowań i upodobań,
- potrafić wyrazić i uzasadnić swoją opinię w dłuższym monologu na tematy z różnych dziedzin życia społecznego, a także ustosunkować się do opinii wyrażonych w wysłuchanym lub przeczytanym tekście,
- umieć dostosować styl swej wypowiedzi do sytuacji odbiorcy.
3. Czytanie.
Uczeń powinien:
- samodzielnie czytać teksty w tym również teksty o charakterze problemowym dotyczące znanych lub interesujących go zakresów tematycznych,
- potrafi zrozumieć teksty zwarte lub dialogowe o objętości około 500 słów na tematy znane oraz takie teksty, które przekraczają zakres jego środków językowych,
- umieć ocenić i dokonać wyboru interesujących go tekstów i książek.
4. Pisanie.
Uczeń powinien:
- umieć napisać samodzielny zwarty tekst na podstawie materiału źródłowego,
- umieć napisać list prywatny i oficjalny, życiorys, kartkę okolicznościową, notatkę, wypracowanie na zadany temat, artykuł do gazety, recenzję, własny utwór literacki, potrafić wypełnić szczegółowy formularz osobowy,
- umieć na własny użytek zanotować informacje uzyskane z przeczytanego lub wysłuchanego tekstu,
- potrafić streścić w punktach wysłuchany lub przeczytany tekst.
VI. UWAGI O REALIZACJI PROGRAMU
Nauczyciel stosuje metody skierowane na działania komunikacyjne. Uczeń zdolny słucha i czyta teksty, odpowiada na pytania i tworzy je. Pisze krótkie wypracowania na przerobiony temat. Aby utrzymać motywację, a także utrwalić opanowany materiał nauczyciel stosuje gry, zabawy językowe, wprowadza dyskusje i wywiady. Stosuje teksty i materiały oryginalne proponowane uczniom jako materiały do rozwijania tych form. Korzysta z tekstów proponowanych przez uczniów zgodnie z ich zainteresowaniami, a pochodzącymi z różnych źródeł: z literatury popularnonaukowej, prasy, Internetu. Uczniowie indywidualnie lub w małych zespołach wybierają określone tematy i materiały i przygotowują dwa lub trzy referaty, które po przedstawieniu na piśmie nauczycielowi wygłaszają na forum klasy.
Stosowane techniki pracy:
- słuchanie nagrań,
- oglądanie materiałów filmowych,
- słuchanie tekstów, wypowiedzi i komentarzy wygłaszanych przez nauczyciela i kolegów,
- formułowanie wypowiedzi zgodnie z intencją,
- parafrazowanie wypowiedzi,
- uczestniczenie w spontanicznej komunikacji i dyskusji,
- czytanie i słuchanie przeglądowe w celu ogólnego zrozumienia tekstu,
- zapisywanie wypowiedzi własnej, pisanie kartek i notatek,
- odgrywanie ról w różnych sytuacjach.
VII. KONTROLA I OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW
Pracując z uczniem zdolnym należy systematycznie i na bieżąco kontrolować wzrost jego umiejętności językowych. Kontrola ta powinna obejmować umiejętności słuchania i mówienia oraz czytania i pisania. Należy brać pod uwagę poprawność i płynność odpowiedzi na zadawane pytania. Jednocześnie należy pamiętać, że podstawowym kryterium oceny powinno być osiągnięcie przez ucznia efektu komunikacyjnego zgodnego z jego intencją i sytuacją.
W pracy z uczniem zdolnym przeprowadzając kontrolę jego wyników nauczania należy stosować zarówno gotowe materiały testujące załączone do podręczników jak i testy samodzielnie opracowane przez nauczyciela.
Przykłady testów osiągnięć w zakresie wyszczególnionych sprawności językowych:
1. Rozumienie tekstu pisanego.
Po uważnym przeczytaniu tekstu proszę rozwiązać poniższe zadania.
Zwischen Völkerverständigung und Fremdenfeindlichkeit
Ausländer - und dies nicht nur In Deutschland - haben einen schwächeren Rechtsstatus als die jeweiligen "Inländer". Ihnen fahlen die Bürgerrechte und sie stehen unter gewissen ausländerrechtlichen Sondernormen. Zwar stehen die Grundrechte, soweit es sich um Menschenrechte handelt, auch den Ausländern zu. Staatsbürgerliche Grundrechte, wie etwa das Wahlrecht, stehen in Deutschland jedoch lediglich den Deutschen zu.
Europa ist ein Schmelztiegel verschiedener Kulturen und Traditionen. Die Römer besiedelten weite Teile des Kontinents und hinterließen Bau- und Kulturdenkmäler; deutsche Ritter und Bauern kolonisierten weite Gebiete des heutigen Polen und der heutigen Tschechischen Republik, französische Hugenotten flohen nach Rheinhessen und nach Brandenburg. Unter Napoleon wurde in weiten Teilen Europas das Rechtssystem nach französischem Muster kodifiziert. Namen wie Littbarski, Piontek, Schimanski erinnern noch heute im Ruhrgebiet an die Einwanderungswelle aus Polen im 19. Jahrhundert.
Als der Portugiese Armado Sa. Rodriguez 1964 als einmillionster Gastarbeiter in die Bundesrepublik kam, wurde er mit lautem Beifall und mit einem Moped als Begrüßungsgeschenk empfangen. In allen Zeitungen war sein Bild abgedruckt, in den Medien wurde über das Ereignis berichtet.
Heute, 35 Jahre später, sind diese Zeiten vorbei. Während in den 60er und frühen 70er Jahren Arbeitskräfte aus Südeuropa angeworben wurden, gilt heute für die EU-Staaten ein weitreichender Anwerbestop. Die Behörden versuchen, den Zuzug von Angehörigen ausländischer Bürger zu begrenzen.
Überall in der Europäischen Union lassen sich Anzeichen von Ausländerfeindlichkeit beobachten. "Ausländer raus" - Parolen an Mauern und Häuserwänden, Übergriffe von Einheimischen gegenüber Minderheiten mit fremdem Pass sind Zeichen einer ausländerfeindlichen Haltung.
Viele Menschen sind im Hinblick auf die Ausländerfrage sensibilisiert. In Deutschland wie in anderen EU - Staaten gibt es zahllose Ansätze staatlich initiierter und privater Aktivitäten zur Integration von ausländischen Bürgerinnen und Bürgern: Ausländerbeauftragte, Ausländerbeiräte, Ausländervereine, Initiativgruppen, soziale Dienste von Kirchen, Verbänden oder Gewerkschaften haben ein Netz von Beratungs- und Hilfemöglichkeiten für Ausländer geschaffen. Außerdem gibt es zahlreiche Freundschaftsvereine, in denen Einheimische und Bürger aus bestimmten Herkunftsländern Kontakt und Freundschaft gegenüber ausländischen Mitbürgern zu schaffen, das heute eben nur teilweise vorhanden ist.
Zadanie A
Proszę odpowiedzieć na pytania.
1. Inwiefern unterliegen die Ausländer In Deutschland einem Andersen Rechtsstatus als die Deutschen?
2. Erklären Sie die Wechselbeziehung von Polen und Deutschen.
3. Glaubensflüchtlinge, Rechtsordnung und der Kaiser - wovon ist im Text die Rede?
4. Begründen Sie kurz das Begrüßungsgeschenk für den Portugiesen 1964.
5. Heute kann man sich keine Begrüßungsgeschenke mehr vorstellen. Geben Sie Gründe dafür.
6. "Ausländer raus" - Parolen - wovon zeugt das alles?
7. Viele Einheimische sind der Meinung, Ausländer sollten allmählich in neuer Umgebung heimisch werden; was wird in diesem Sinne unternommen?
8. Diese alle Bemühungen führen zu einem überwältigenden Erfolg, nicht wahr?
Zadanie B
Proszę odnaleźć w tekście zdania, które odpowiadają sensem zdaniom podanym poniżej.
1. Die Ausländer In Deutschland haben Anspruch auf bestimmte Rechte.
2. Die Unionsstaaten verfolgen heute gegenüber Ausländern eine Politik, die darauf gerichtet ist, dass möglichst wenige Arbeitskräfte aus dem Ausland in die EU kommen.
3. Eine große Zahl von Unionsbürgern zeigt besondere Feinfühligkeit und Empfindsamkeit gegenüber dem Ausländerproblem.
4. In den Unionsstaaten werden reichlich Zeichen sichtbar, wo die Einheimischen auf verschiedenen Eben versuchen, den Ausländern sich einleben zu helfen.
5. Alle haben einen bedeutenden Anteil daran, dass man den Ausländern ohne Vorurteile begegnet.
2. Rozumienie tekstu słuchanego.
Po dwukrotnym wysłuchaniu tekstu "Magische Kraft der Sekten" proszę wykonać poniższe zadanie.
Proszę zdecydować, które zdania są prawdziwe (r), a które fałszywe (f).
R F
1. In den sechs Jahren - 1990 bis 1996 - stieg die Zahl der Sektenmitglieder um 400%
2. Um das Jahr 2000 erreicht ihre Zahl 500 000.
3. Das Schicksal der Welt geht junge Leute gar nichts an.
4. Die idealistische Einstellung der Jugendlichen wird von Schwindlern missbraucht.
5. Clevere Gurus streben nach Macht und Geld auf Kosten der Jugendlichen.
6. Die Sekten bieten den verworrenen Jugendlichen die Lösung aller Probleme.
7. Junge Leute finden sich in dem komplizierten Labirynth der heutigen Welt zurecht.
8. Das Jahr 2000 rückt näher und das versetzt viele Leute in Schrecken.
9. In den Sekten herrschen demokratische Verhältnisse, jeder kann entscheiden, wann er kommt und geht.
10. Der Guru arbeitet an einer positiven Entwicklung der Psyche der jungen Menschen.
3. Mówienie.
- Rozmowy nawiązujące do sytuacji przedstawionych w tekście pisanym
überseuge deine Kommilitonen, dass sich das Leben der Ausländer in Deutschland verbessert hat.
- Odtwarzanie ról na podstawie tekstu
- Übe selbst die Rolle des Reporters (der Reporterin). Befrage die Ausländer, welche Erfahrungen sie über das Leben in Deutschland gesammelt haben.
- Interview die deutsch - türkischen Schüler.
4. Pisanie.
Sporządzanie notatek z wysłuchanego tekstu.
- Gib drei Gründe dafür, warum immer mehr junge Leute nach der Hilfe in den Sekten suchen.
- Notiere Informationen über das Leben in den Sekten.
- Pisanie listu na bazie tekstu słuchanego.
- Schreib einen Brief an deine Eltern und erzähle über dein Leben in der Sekte.
- Versuch sie zu beruhigen.
BIBLIOGRAFIA
I. Borzym "Uczniowie zdolni", Warszawa 1979, PWN
T. Lewicki "Kształcenie uczniów zdolnych", WSiP, 1980
D. Lewis "Jak wychować dziecko zdolne", Warszawa 1988, PZWL
Biblioteczka reformy - praca zbiorowa "MEN o uczniu zdolnym", Warszawa 1999, MEN
J. W. Eby, J. F. Smutny "Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży", Warszawa 1998, WSiP
G. Lewis "Jak wychować utalentowane dziecko",
Wyd. "Rebis", 1998
H. Wasyluk - Kuś "O nauce szkolnej uczniów zdolnych", Warszawa 1971
F. Pointer "Kim są wybitni?", Warszawa 1993, PWN
D. Goleman "Inteligencja emocjonalna", Media Rodzinne 1997
K. J. Szmidt Lekcja twórczości [w:] "Charaktery", styczeń 2003 nr 1
Z. Pietrasiński Zdolności [w:] T. Tomaszewski (red), Psychologia, Warszawa 1975, PWN
E. Gondzik "Wybrane problemy z dydaktyki kształcenia uczniów zdolnych, "Oświata i Wychowanie" 1976 nr 6
S. Sokołowski "Praca z uczniem zdolnym w procesie lekcyjnym i na zajęciach pozalekcyjnych", "Problemy Oświaty na Wsi" 1989 nr 2
Z. Góźdź "Praca z uczniami uzdolnionymi", "Oświata i Wychowanie 1989 nr 7
A. Weckwerth "Praca z uczniem zdolnym - szansa dla talentu", "Gazeta Szkolna" 2001 nr 39
