KSZTAŁTOWANIE OPORNOŚCI EMOCJONALNEJ DZIECI I MŁODZIEŻY ORAZ UMIEJĘTNOŚCI RADZENIA SOBIE W SYTUACJACH TRUDNYCH.
Jedno z praw psychologii mówi, że osobowość lękliwa, pełna niepokoju każdą sytuacje związaną z jakimś zadaniem, bądź problemem, będzie odczuwała jako intensywne niebezpieczeństwo, w następstwie czego jej działanie będzie skierowane na uniknięcie porażki, a nie na uzyskanie sukcesu. Ponadto pozytywny czy negatywny kierunek emocji zależy od tego, czy działanie do którego one skłaniają jest udane czy tez nieudane.
Inna prawidłowość psychologiczna brzmi, aby wychowywać dziecko na osobę zrównoważoną, przede wszystkim należy wypracować własną równowagę. Zadaniem wychowawczym nauczyciela – pedagoga czy rodzica jest wzbudzenie prawdziwego zainteresowania młodego człowieka otoczeniem, doprowadzenie go do sukcesów tak, aby pewność siebie (nie utożsamiana z próżnością, arogancją i zarozumiałością) była wzmocniona, by młody człowiek zaakceptował sam siebie i został zaakceptowany przez środowisko. Każdy powinien umieć identyfikować się z drugą osobą, bo przez empatie zdobywamy wiedze również o samym sobie. Empatia opiera się na uczuciu, dobrej woli i wzmaga wzajemne zrozumienie.
Istota empatii jest zdolność stawiania siebie w sytuacji inne j osoby, zdolność kształtowania z nią bliskich związków społeczno – emocjonalnych, wyprzedzania jaj reakcji uczuciowych oraz zachowań, to też umiejętność tworzenia trafnych wyobrażeń na kształt tego, co dzieje się w drugiej sobie, co przeżywa, czego pragnie i w jaki sposób spostrzega świat. Jak ocenia świat i samą siebie.
We wzajemnych komunikacjach ludzi ogromną rolę odgrywają własne emocje. One decydują o naszym samopoczuciu, poczuciu wartości, o naszym spokoju i rozwoju. One też potrafią doprowadzić nas do niebezpiecznych sytuacji i nieszczęść. Są przyczyną stresu i wyniszczania organizmu.
Trzeba poznać sposoby kształtowania odporności emocjonalnej dziecka oraz trzeba uczyć, jak radzić sobie w sytuacjach trudnych, jak rozwiązywać problemy, jak pozytywnie otworzyć się na świat i jak skutecznie komunikować się z innymi.
Emocje maja szczególny wpływ na rozwój osobowości młodego człowieka. Z twego powodu są one przedmiotem zainteresowania i badań psychologów i pedagogów. Świat uczuć dziecka ma bezpośredni wpływ na jego harmonijny – wszechstronny rozwój.
Emocje są reakcją człowieka na otaczający świat. Mogą być wiec one pozytywne (budujące), wtedy gdy istota z uczuciem radości uczestniczy w życiu, lub negatywne, gdy obecny jest strach, uczucie zagrożenia, bądź głęboki stan lękowy doprowadzający do stresu. Siła doznań emocjonalnych może być różna w zależności od odporności psychicznej człowieka.
Współczesny świat dostarcza młodemu człowiekowi wiele „okazji” do silnego przeżywania rzeczywistości. Bierze się to stąd, że oczekiwania stawiane dzieciom są coraz większe. Odpowiedzi dorosłych na pytanie – czy chcieliby być dziećmi we współczesnym świecie były jednoznaczne. Dorośli stwierdzali: „absolutnie nie!” Motywacje odpowiadających były również zgodne. Jej źródło to zła ocena otaczającej rzeczywistości, brak harmonii w społeczeństwie, chaos, konflikty, brak stabilizacji w rodzinie, współzawodnictwo w dążeniu do sukcesu, poczucie niedowartościowania i brak miłości.
Jednak młody człowiek nie może stać się od razu dorosłym, musi przeżyć czas dzieciństwa – niedojrzałość na miarę własnych potrzeb. Jeśli dzieje się inaczej płaci za to własnym zdrowiem psychicznym i fizycznym. Aby czas dzieciństwa uczynić bezpieczniejszym i milszym, należy młodego człowieka otoczyć opieką, ochroną i wyrozumieniem. Wypływa to przecież z najważniejszego naturalnego prawa na świecie ludzi – prawa miłości.
Dorośli; szczególnie rodzice i wychowawcy powinni zdobyć niezbędną wiedzę o swoich dzieciach i prawach rządzących ich psychiką. Jest to niemożliwe bez zastanowienia się nad własnym postępowaniem – czy aby sami nie doprowadzamy podopiecznych do zguby. Oczywiście nie możemy całkowicie ochronić naszych dzieci przed przeżyciami wywołującymi stres. Jesteśmy jednak w stanie niwelować przyczyny jego powstawania. Ochrona przed stresem polega na mądrym kierowaniu życiem dziecka w taki sposób, aby nauczyło się walczyć z naciskami i rozwiązywać konflikty.
Młodzi ludzie muszą się przekonać, że stresujące jest zdobycie wykształcenia, nabranie pewności siebie, zarządzanie pieniędzmi i znalezienie pracy. Dzieci będą musiały nauczyć się sztuki współżycia z innymi ludźmi, szczególnie płci przeciwnej. Będą musiały nabrać pewności siebie – pewności dotyczącej własne osoby, własnych zdolności. Tego wszystkiego muszą nauczyć się w warunkach, jakie stwarza nasz pełen zagrożeń i współzawodnictwa świat. Powinniśmy więc dożyć do tego, aby nauczyć dzieci większej odporności na stres.
Istnieją sprawdzone mądre metody uodporniające na stres. Są to oczywiście wskazówki, według których dorośli powinni wpłynąć na dziecko, ale w taki sposób, by uświadomić jednocześnie młodemu człowiekowi potrzebę ich przestrzegania.
Autorka książki „Twoje dziecko i stres” – dr Archibald Hart wymienia pięć podstawowych metod. W największym stopniu mogą być wykorzystywane w środowisku rodzinnym.
Metoda 1: Dopilnuj aby dziecko miało wystarczającą ilość snu.
Sen stwarza okazję, aby organizm odnowił się, przywrócił równowagę umysłową i czujność. Poprzez marzenia senne człowiek pozbywa się zbędnych wspomnień. Nazywa się to oczyszczaniem pamięci. Brak snu powoduje więc zaburzenia fizyczne i psychiczne. Do najbardziej znanych i niebezpiecznych zaliczyć można; podatność na depresję i stany lękowe, zawroty głowy, niemożność koncentracji, skłonność do apatii, irytacji i braku odczuwania radości. Sen bardzo często zakłócony jest przez wysoki poziom adrenaliny w organizmie.
Dzieci we współczesnym świecie są „uzależnione” od adrenaliny – stwierdza to dr Archibald Hart. Bierze się to stąd, że żyje wciąż emocjami (chaos, ruch, telewizja, wideo, gry komputerowe), i brakuje im wyciszenia całego organizmu, co powoduje równowagę. Dziecko „naładowane” adrenaliną ma mnóstwo energii – lecz później zapłaci za to zmęczeniem, poirytowaniem i zmniejszona efektywnością myślenia.
Metoda 2 : Pomóż dziecku utrzymać dobrą kondycję fizyczną.
Fizyczne ćwiczenia wzmacniają mięśnie i kości, obniżają zmęczenie, wzmacniają układ sercowo – naczyniowy i oddechowy, pomagają w uwalnianiu ważnych naturalnych substancji uspokajających do mózgu. Z psychicznego punktu widzenia ćwiczenia wzmacniają poczucie pewności siebie, obniżają poziom frustracji, poprawiają nastrój, chronią przed stresem.
Metoda 3 : Naucz dziecko sztuki relaksu.
Relaks zapobiega szkodom wywołanym przez stres bezpośrednio – obniżając poziom krążącej adrenaliny. Są różne sposoby relaksowania. Dobór sposobu zależy również od stanu pobudzenia dziecka. Najczęstszym sygnałem owego pobudzenia, które jest niekorzystne są: zimne ręce, szybsze bicie serca (powyżej 60 uderzeń na minutę) napięte mięśnie, drżące ręce. Oprócz gotowych zestawów ćwiczeń relaksujących można zastosować delikatny masaż, gorącą kąpiel.
Na efekt relaksu można liczyć, jeśli odbywa się on w spokojnej atmosferze (bez TV, głośnej muzyki i hałasów).
Metoda 4 : Zaszczep dziecko przeciwko stresowi.
Zaszczepienie przeciwko stresowi obejmuje pięć ważnych zasad:
1. Stopniowo wystawiaj dziecko na problemy.
Chodzi o to , aby uczynić dziecko odporniejszym na mocniejsze ciosy życiowe. Dziecko powinno uczestniczyć w kryzysie rodzinnym np. brak pieniędzy, powinno znać niektóre problemy dorosłych, oczywiście stosownie do wieku.
2. Oprzyj się impulsowi ratowania.
Należy pozwolić dzieciom rozwiązywać proste problemy, a następnie przechodzić do bardziej złożonych. Rodzice mają skłonność natychmiastowego odbierania smutku swoim dzieciom. Jeżeli nie „wysmucamy„ naszych strat, gromadzimy w sobie wiele nie dokończonego smutku, który ma tendencję do pogłębiania naszych strat i powoduje więcej stresu niż potrzeba.
3. Naucz zdrowego mówienia do siebie.
Człowiek ma naturalną skłonność mówienia do siebie. Dorośli w rodzinie powinni sprzyjać temu zjawisku. Dzieci powinny mówić do siebie, opowiadać, bo wtedy mogą złe doświadczenia zmienić na mniej stresujące. Wymaga to oczywiście wysokiej świadomości o tym, jak dobroczynny dla samego dziecka jest taki dialog.
4. Ucz sposobu powrotu do zdrowia.
Zaszczepienie przeciwko stresowi obejmuje również nauczenie dzieci, że potrzeba czasu na powrót do siebie po nadmiernym stresie. Chodzi tu oczywiście o doprowadzenie organizmu do równowagi. Zasada jest jedna, po ”depresji postadrenalinowej” powinien być dany człowiekowi czas na uspokojenie i wyciszenie.
5. Naucz dzieci „filtrować” stresujące czynniki. Skuteczne filtrowanie wzmacnia silnie ego dziecka.
Aby dziecko umiało odrzucić to, co go stresuje: złe myśli, osądy innych musi wierzyć w siebie i w swoje prawo decydowania o tym, co się będzie z nim działo. Wzmocnienie poczucia wartości spowoduje uodpornienie na stres.
Metoda 5 : Wzmacniaj u dziecka poczucie własnej wartości.
Ludzie pewni siebie, posiadający zdrowy obraz siebie są mniej podatni na stres. Od pewnego czasu psychologowie podkreślają, że sposobem zapewnienia by dzieci „czuły się dobrze ze sobą „ jest chwalenie ich i pomaganie w odniesieniu sukcesu. Jest to jeden ze sposobów, ale nie zawsze zdaje egzamin w praktyce. Ważniejsze jest to, jak rodzice wyobrażają sobie swoje dziecko, jakim go akceptują. Należy je zaakceptować bezwarunkowo. Jeśli rodzice będą zadowoleni ze swoich dzieci, wtedy też i one będą zadowolone same z siebie.
W związku z tym, każdy rodzic powinien pamiętać :
- Gdy dziecko odnosi sukcesy, pomóż mu je zaakceptować
- Gdy dziecko spotyka porażka, pocieszaj je zapewniając o swojej akceptacji.
Nie ulega wątpliwości, że najlepszym sposobem uodpornienia na stres jest ukształtowanie w dziecku dobrego poczucia własnej wartości.
Wymienione metody postępowania z dziećmi i młodzieżą mogą być tylko częściowo wykorzystywane przez wychowawców w szkole.
Wiadomą rzeczą jest fakt, że świat uczuć dziecka, oprócz środowiska rodzinnego, kształtuje się też w szkole.
W tych obu miejscach powinna nastąpić integracja oddziaływań na wychowanka. W przeciwnym razie mogą pojawić się zachowania agresywne wśród dzieci. W tym celu szkoła powinna udoskonalić sposoby oddziaływania na ucznia. Autorzy książki „ Agresja wśród dzieci i młodzieży „wskazują na następujące kierunki doskonalenia pracy szkoły :
- W procesie dydaktycznym oraz opiekuńczo-wychowawczym w większym stopniu należy realizować dialog, partnerstwo oraz podmiotowość ucznia i nauczyciela.
- Należy wzmacniać wychowanie przez naukę i aktywne uczestnictwo ucznia w życiu szkoły i środowiska społecznego.
- Konieczne jest tworzenie warunków psycho-społecznych , niezbędnych dla pełnego i prawidłowego rozwoju ucznia przez :
- popularyzowanie wśród nauczycieli i rodziców wiedzy z zakresu praw rozwoju i potrzeb psychicznych dzieci,
- eliminowanie z procesu dydaktyczno-wychowawczego nadmiernych sytuacji stresowych, wpływających na zachowanie agresywne uczniów,
- różnicowanie wymagań dydaktycznych i wychowawczych w zależności od cech psychofizycznych i możliwości ucznia.
Praca dydaktyczna i opiekuńczo – wychowawcza szkoły winna mieć charakter stymulujący, integrujący i koordynacyjny.
Konieczna jest ścisła współpraca nauczycieli i wychowawców z rodzicami uczniów.
Akceptacja kogoś drugiego takim, jakim jest, to ważny czynnik sprzyjający wytworzeniu stosunków, w których dzieci mogą wzrastać i rozwijać się, uczyć się rozwiązywania problemów, zapewnić sobie zdrowie psychiczne, być twórczym i rozwijać swoje możliwości.
Język akceptacji sprawia, że dzieci się otwierają. Pozwala im dzielić się swymi uczuciami i problemami. Pozwala odważnie podchodzić do problemów, które nieuchronnie niesie ze sobą życie. Daje to mu siłę do konstruktywnego rozprawiania się ze zwykłym rozczarowaniami, stresem, z przykrymi doznaniami dzieciństwa i młodości.
Warto zaznaczyć, że czując akceptację otoczenia, odczuwa się też, że jest się kochanym, a gdy to sobie młody człowiek uświadomi, wyzwala w sobie siłę, która przyspiesza jego rozwój duchowy i fizyczny.
Opracowała: Anna Błaż
Literatura:
1. A. Hart: Twoje dziecko i stres. Warszawa 1994 r.
2. T. Gordon: Wychowanie bez porażek w szkole. Warszawa 1997 r.
3. Agresja wśród dzieci i młodzieży – praca zbiorowa pod red. A. Frączka. Kielce 1996 r.
